เชื่อว่าหลายคนอาจจะคุ้นตาโพสต์แนะนำให้ใช้บริการคนตาบอดช่วยถอดเทปผ่านหน้าเฟซบุ๊ก หนำซ้ำโพสต์เหล่านั้นยังมีตัวอย่างงานถอดเทปให้เห็นว่า คุณภาพผลงานของคนตาบอดทำได้ดีไม่แพ้คนตาดีเลย
ถึงแม้โพสต์นั้นจะมีคนกดไลก์ กดแชร์เป็นพัน แต่น่าแปลกใจที่คนจำนวนมากยังคิดว่าคนตาบอดต้องใช้อักษรเบรลล์เท่านั้น คนตาบอดทำงานเอกสารไม่ได้ หรือคนตาบอดทำงานคอมพิวเตอร์ไม่ได้ เพื่อให้หลายๆ คนมองเห็นการทำงานของคนตาบอด Thisable.me จึงชวนทิพย์—อมรรัตน์ ประทุมวงศ์ เทรนเนอร์ AI บริษัท Vulcan Coalition ซึ่งรับงานถอดเทปและขายลอตเตอรี่เป็นงานเสริม มาพูดคุยถึงประเด็นที่สังคมยังไม่เข้าใจ
จุดเริ่มต้นที่ได้มาทำงานถอดเทป
ย้อนกลับไปช่วงโควิด-19 เริ่มเข้ามา ทิพย์เล่าว่า ช่วงนั้นไม่มีงานทำ ไม่มีเงินจะกินข้าว พี่ที่รู้จักจึงแนะนำให้ลองถอดเทปดู เธอจึงลองประกาศหางานถอดเทปในเว็บ Jobse.me ซึ่งหางานสำหรับคนพิการ จนกระทั่งมีลูกค้าคนแรกจ้างถอดเทปและยังเป็นครูสอนทิพย์ถอดเทป ทั้งแนะนำโปรแกรมช่วยถอดเทป ช่วยคลี่คลายข้อสงสัยบางอย่าง เช่น ต้องถอดทุกคำพูดของเขาหรือเปล่า คำลงท้ายอย่างคำว่าอืม เออ นะคะ นะครับ ต้องถอดเทปด้วยหรือไม่
ลูกค้าคนแรกแนะนำให้ทิพย์ใช้โปรแกรม VLC Media (VideoLan Client) ถอดเทป ต่อมามีลูกค้าอีกคนแนะนำโปรแกรมถอดเทปเสียงบันทึกโดยเฉพาะอย่าง Express Scribe ที่พยายามลดปัญหาต่างๆ ที่ทำให้งานถอดเทปช้าลง อย่างการสลับหน้าจอไปมาระหว่างโปรแกรมเล่นเสียงและโปรแกรม Microsoft World และลดการใช้เม้าส์ มือจึงไม่ต้องขยับออกจากคีย์บอร์ด โดยมีอุปกรณ์เสริม USB Foot Pedal ที่มีหน้าตาคล้ายกับ Gaming Foot Controller และเบรคกับคันเร่งรถยนต์ ซึ่งมีที่เหยียบแทนการกดปุ่ม Play ปุ่ม Rewind และปุ่ม Forward แล้วยังมีปุ่มลัดอีกด้วย
กระบวนการทำงานถอดเทป
ทิพย์เล่าว่าใช้โปรแกรม Express Scribe ไฟล์เสียงจะรันเข้าโปรแกรมอัตโนมัติ ทิพย์สามารถเปิดโปรแกรม Microsoft Word ถอดเทปเสียงและพิมพ์บันทึกได้เลย หากอยากหยุดไฟล์เสียงก็กด F4 เพื่อหยุดและกด F9 แต่โปรแกรมไม่ค่อยรองรับไฟล์เสียงที่ลูกค้าส่วนใหญ่ส่งมาให้อย่าง .mp4 .flv ทำให้ทิพย์ต้องใช้โปรแกรมแปลงไฟล์ให้เป็นนามสกุล .mp3 เสียก่อน แล้วถึงเริ่มงานโดยอาศัยทักษะจากสมัยเรียนวิชาพิมพ์ดีดที่โรงเรียนการศึกษาคนตาบอด ขอนแก่นและทักษะคอมพิวเตอร์ที่ได้เรียนรู้จากรั้วมหาวิทยาลัยในช่วงเวลาสั้นๆ
หลังพิมพ์เสร็จ ทิพย์ใช้โปรแกรมอ่านหน้าจอค่อยๆ เลื่อนอ่านทีละบรรทัด ทีละตัวอักษร คำไหนพิมพ์ไม่ถูกต้อง เช่น คำศัพท์เฉพาะ คำภาษาอังกฤษ จะใช้วิธีการวงเล็บนาทีที่พูดคำนี้เอาไว้ด้านหลัง อำนวยความสะดวกใหักับลูกค้าในการตรวจทานคำอีกครั้ง
ทิพย์เล่าว่า อุปสรรคการทำงานถอดเทปของคนตาดีและตาบอดไม่ต่างกันสักเท่าไหร่ ส่วนใหญ่จะเป็นเรื่องไฟล์เสียง เช่น เสียงเบามาก คนพูดสวนกัน ทำให้ฟังไม่ค่อยรู้เรื่อง และการพูดคุยที่พูดภาษาไทยคำภาษาอังกฤษคำหรือคำศัพท์เฉพาะทาง เวลาตรวจความเรียบร้อยของงานก็จะต้องค้นหาว่า คำนี้ที่ถูกต้องเขียนว่าอย่างไร แต่ก็มีอุปสรรคที่ต่างกัน ได้แก่ ข้อจำกัดเรื่องช่องทางการมอบหมายงาน ทิพย์ขอให้ลูกค้าส่งไฟล์เสียงมาให้ทางอีเมล์มากกว่าไลน์ เพราะโปรแกรมอ่านหน้าจอคอมพิวเตอร์ไม่สามารถอ่านข้อความในไลน์ที่ติดตั้งกับคอมพิวเตอร์ได้
ส่วนเรื่องอุปกรณ์ในการทำงาน ทิพย์ซื้อคอมพิวเตอร์ปกต ส่วนพวกโปรแกรมต่างๆ ที่ช่วยอำนวยความสะดวกการทำงาน เธอสามารถลงโปรแกรมได้ด้วยตนเอง
ตาบอดเลยหูดี ถอดเทปเก่ง
จากภาพที่สื่อนำเสนอคนตาบอดออกมาร้องเพลง หรือคนพิการประเภทอื่นๆ ที่มีความสามารถพิเศษ กลายเป็นจุดเริ่มต้นความคิดที่ว่า เมื่อขาดอวัยวะบางอย่างต้องมีอะไรพิเศษทดแทน แต่ทิพย์ยืนกรานว่า ไม่เกี่ยวกันเลย คนตาบอดไม่ได้ถอดเทปได้ดีเพราะหูดีกว่า
“เราคือคนปกติทั่วไป การที่เราทำงานตรงนี้ได้ดี เป็นเพราะการฝึกฝนเองมากกว่า ไม่ใช่พรสวรรค์แต่เป็นการแสวงหา”
จากข้อมูลของ National Geographic Thailand ในบทความเรื่อง “แรงบันดาลใจจาก “Bird Box” คนตาบอดได้ยินเสียงชัดกว่าจริงหรือ?” ได้อธิบายด้วยข้อมูลเชิงวิทยาศาสตร์ว่า การได้ยินเสียงดีหรือไม่ดีขึ้นอยู่กับ ‘เซลล์ขน’ ที่เป็นอวัยวะรับแรงสั่นไหวของเสียงต่อจากเยื่อแก้วหู ประสิทธิภาพการได้ยินขึ้นอยู่กับความสมบูรณ์ของเซลล์ขนไม่ใช่เพราะเป็นคนตาบอดหรือคนตาดี
ในคนตาบอดบางคน พวกเขาก็มีความสามารถในการใช้เสียงสะท้อน (Echolocation) ได้อย่างแม่นยำคล้ายๆ กับการใช้คลื่นเสียงโซนาร์ของวาฬ โลมา และค้างคาว ซึ่งความสามารถนี้มาจากการที่สมองปรับพื้นที่เปลือกสมองส่วนการมองเห็นให้เข้ากับเปลือกสมองการรับประสาทสัมผัสอื่นๆ และการฝึกฝนอย่างสม่ำเสมอ อย่าง Daniel Kish คนตาบอดตั้งแต่กำเนิดที่ใช้เทคนิคการระบุที่มาของเสียงโดยใช้เสียงสะท้อนในการดำรงชีวิต ปั่นจักรยานหรือปีนเขา
อ้างอิง https://ngthai.com/science/16830/how-blind-perceive-the-world/
อย่าใช้คำว่า ‘มองไม่เห็น’ เป็นข้ออ้างไม่รับคนตาบอดทำงาน
เท่าที่สังเกต ทิพย์บอกกับเราว่าทัศนคติ สังคมและนายจ้างทำให้คนตาบอดหางานยาก ภาพเหมารวมของอาชีพคนตาบอดยังหนีไม่พ้นหมอนวดหรือขายลอตเตอรี่ เธอไม่เข้าใจเลยว่าทำไมคนชอบคิดแบบนั้น และเหมารวมว่าคนตาบอดทำงานได้แค่นี้
“ถ้าเป็นงานพิมพ์ตัวหนังสือ มั่นใจเลยว่าคนตาบอดทำได้ แต่มีข้อจำกัดเรื่องการจัดรูปแบบหน้า คนตาดีอาจจะต้องมาช่วยดูความเรียบร้อยนิดนึงเท่านั้นเอง”
บางคนอ้างว่า คนตาบอดมองไม่เห็น ทำงานงานหน้าจอคอมพิวเตอร์ไม่ได้ แต่จากประสบการณ์การทำงานโดยตรงของทิพย์และเพื่อนคนตาบอดก็พิสูจน์แล้วว่าพวกเขาสามารถทำงานบนคอมพิวเตอร์ได้ อ่านงานได้เป็นไฟล์ .doc หรือกรอกข้อมูลใน Excel ก็ได้ แต่อาจจะต้องแจ้งว่า กรอกที่คอลัมน์ไหน แถวที่เท่าไร
“เราเจองานจ้างตอบแชทในไลน์ ในเฟซบุ๊ก เราเลยทักไปว่า เราเป็นคนตาบอด สามารถตอบแชทได้ เขาก็บอกว่าไม่รับค่ะ เพราะเดี๋ยวคุณจะตอบแชทลูกค้าไม่ได้ คิดในใจก็พิมพ์คุยกันอยู่แท้ๆ แล้วอ้างว่า ทำไม่ได้ จะให้เราพิมพ์ด่าตอนนี้เลยไหมล่ะ”
บางคนเอาเรื่องสถานที่มาอ้าง เช่น ที่ทำงานต้องขึ้นบันได ทิพย์มองว่า ตนเองเป็นคนพิการด้านการมองเห็นไม่ได้พิการทางการเคลื่อนไหวที่จะต้องใช้ลิฟต์หรือทางลาดขึ้น คนตาบอดเดินขึ้นบันไดได้ หากได้งาน ช่วงแรกก็แค่ต้องไปทำความคุ้นเคยกับสถานที่ทำงานก่อน ห้องทำงานอยู่ตรงไหน ห้องน้ำอยู่ตรงไหน
งานถอดเทปสอนให้คนตาดีรู้ว่า…
จากบทความ ‘Top 10 Misconceptions about Blind People’ เขียนโดยองค์กรไม่แสวงหากำไรผู้บกพร่องและพิการทางสายตาเมืองพาสโกและเฮอร์นันโด รัฐฟอลิดา ประเทศสหรัฐอเมริกา (Lighthouse for the Visually Impaired and Blind; Pasco, Hernando and Citrus) ระบุว่า คนตาบอดทุกคนอ่านอักษรเบรลล์ได้นั้นเป็นความเชื่อที่ผิด เดี๋ยวนี้มีวิธีการอื่นๆ ให้คนตาบอดเข้าถึงข้อมูลข่าวสารด้วยการฟัง เช่น หนังสือเสียงหรือโปรแกรมอ่านหน้าจอ มากกว่าการอ่านอักษรเบรลล์
เช่นเดียวกับกับลูกค้าที่มาจ้างทิพย์ถอดเทป มักจะมีคำถามว่า พิมพ์ได้อย่างไรในเมื่อมองไม่เห็น แป้นคีย์บอร์ดมีอักษรเบรลล์เหรอ ทิพย์อธิบายให้ลูกค้าฟังว่า คนตาบอดใช้คีย์บอร์ดเหมือนคนตาดีทั่วไป ต่างกันที่ต้องลงโปรแกรมอ่านหน้าจอให้ช่วยอ่านตัวอักษรที่ปรากฎอยู่บนคอมพิวเตอร์ให้ฟัง ลูกค้าก็จะเข้าใจมากขึ้นว่า คนตาบอดทำงานได้อย่างไร รู้ว่าจะต้องช่วยเหลือคนตาบอดอย่างไรเมื่อต้องทำงานด้วยกัน
“เราคิดว่าคนในสังคมรู้ว่า คนตาบอดทำงานได้เหมือนกับคนตาดี แต่การจ้างงานคนตาบอดกลับยังไม่เปลี่ยนแปลง”
